Stress – heel normaal, of toch niet?

Waar denk jij aan als je het woord “stress” hoort? Grote kans dat je iets zegt over werkdruk, onderbezetting, de balans tussen werk en privé, een lastige collega of het gevoel dat je simpelweg te veel moet doen. Het woord stress heeft bij veel mensen een negatieve lading en wordt vaak geassocieerd met situaties en taken die een gespannen gevoel geven. Dit negatieve beeld van stress beïnvloedt hoe we ermee omgaan – wat weer effect heeft op je energie, je prestaties en hoe je je voelt. Maar hoe werkt stress eigenlijk? En wat gebeurt er als je het op een andere manier bekijkt?

Stress: een normale reactie van je lichaam

Bij de Hersenfabriek zien we stress als een normale en vaak nuttige reactie van je lichaam. Stress maakt je alert, helpt je presteren onder druk en zorgt ervoor dat je snel kunt reageren als dat nodig is. Dit komt doordat je lichaam stresshormonen aanmaakt, zoals adrenaline en cortisol. Je hart gaat sneller kloppen, je ademhaling versnelt en je lichaam geeft energie vrij om te presteren. Dit alles gebeurt door een slim systeem in je lichaam, je stresssysteem, waarbij delen zoals de hypothalamus, hypofyse, amygdala, voorste delen van de hersenen en de bijnieren nauw samenwerken.

Niks mis mee, toch? Dit systeem helpt je juist. Maar het is wel belangrijk dat je lichaam ook de kans krijgt om te herstellen. En daar gaat het vaak mis. We komen hier zo op terug.

Wat activeert je stresssysteem?

Er zijn tal van dingen die het stresssysteem activeren en dat zijn niet alleen de situaties en dat zijn niet alleen situaties die meteen stressvol aanvoelen. Denk aan een koude douche, een intensieve sportles, een concert, of zelfs concentreren op een complexe taak. Ons stresssysteem bestaat al miljoenen jaren, maar tegenwoordig zijn er steeds meer dingen die het kunnen activeren: hoge werkdruk, sociale verplichtingen en eindeloze digitale prikkels.

Als je stresssysteem uit balans raakt

Tegenwoordig vinden we het “normaal” om altijd veel aan ons hoofd te hebben, maar ons stresssysteem heeft zich niet zo snel aangepast aan al die nieuwe prikkels. Het gevolg? Je stresssysteem staat steeds vaker en langer ” aan. Omdat we hier vaak te weinig bij stilstaan, nemen we te weinig pauze om ons lichaam en onze hersenen goed te laten herstellen, waardoor de balans verstoord raakt. Op korte termijn kan dat geen kwaad, maar als dit blijft gebeuren, kan je stresssysteem ontregeld raken.

Het hormoon cortisol blijft in je lichaam en bouwt zich op. Je lichaam en hersenen vinden het steeds moeilijker om naar rust terug te schakelen. Ontspannen lukt minder goed en voelt soms zelfs ongemakkelijk, waardoor je nog minder rust neemt. Je gaat je lichaam minder goed aanvoelen waardoor je nog sneller over je grenzen gaat. Op een gegeven moment weet je niet meer of je nu gespannen bent of niet. De balans raakt steeds verder verstoord, vaak zonder dat je het door hebt.

De gevolgen van een langdurig verhoogd cortisolniveau

Als je stresssysteem te lang aan staat, stijgt je cortisolniveau. Hierdoor wordt je stresssysteem sneller geactiveerd en geeft het een sterkere reactie. Kleine prikkels zoals een binnenkomend telefoontje of je kind dat iets aan je vraagt, kan al tot irritatie leiden. Ook kan je slaap verstoord raken, wat betekent dat je ’s nachts minder goed herstelt. Uiteindelijk kost alles meer energie en je batterij raakt langzaam maar zeker leeg.

Voor je hersenen heeft dit een groot effect

Problemen met concentratie en overzicht

Het voorste deel van je hersenen dat verantwoordelijk is voor plannen, concentreren, overzicht houden en beslissingen nemen, wordt kleiner en gaat minder goed werken. Je kunt emoties minder goed onder controle houden, gaat meer piekeren, wat weer extra stress geeft.

Meer angst en spanning

Het voorste deel van je hersenen kan het alarmcentrum, de amygdala, minder goed afremmen. De amygdala houdt continu in de gaten of er gevaar dreigt en geeft een waarschuwingssignaal in de vorm van angst of spanning wanneer dit zo is. Hierdoor komen gevoelens als angst en spanning steeds meer naar voren.

Sterkere emoties

Het alarmcentrum, de amygdala, wordt overgevoelig. Hierdoor kunnen zelfs kleine prikkels voor een stressreactie zorgen. Ken je het gevoel continu “aan” te staan en heel alert te zijn terwijl er eigenlijk niets aan de hand is? Dat komt hierdoor.

Moeite met ontspannen

Je hippocampus, die normaal gesproken helpt om het stresssysteem uit te schakelen, gaat minder goed werken. Hierdoor blijft het stresssysteem “aan” staan en schakelt hij moeilijker naar de ruststand die nodig is om goed te kunnen ontspannen.

Geheugenproblemen

De hippocampus is ook belangrijk voor je geheugen. Dit verklaart waarom je door langdurige stress vergeetachtig kunt worden en moeite hebt met het opnemen van informatie.

Deze effecten kunnen op de lange termijn leiden tot klachten zoals onrust, vermoeidheid, slaapproblemen en een kort lontje.

Iedereen reageert anders op stress

Hoe jouw stresssysteem reageert, verschilt per persoon. Wat voor de een veel energie kost (het stresssysteem wordt sterk geactiveerd), kost voor de ander juist weinig tot geen energie (het stresssysteem wordt minder geactiveerd of komt zelfs tot rust). Neem bijvoorbeeld een vergadering: de één voelt zich daarna uitgeput, terwijl de ander er makkelijk nog een kan doen. Of een potje voetbal: dit kan tot ergernis leiden en veel energie kosten, terwijl het minder energie kost als je ervan geniet!

Hoe sterk je stresssysteem geactiveerd wordt, hangt mede af van persoonlijke voorkeuren, emoties, gedachten, concentratievermogen en hoe lang of intensief de activiteit is. Ook persoonlijkheid speelt een rol: ben je iemand die het glas halfvol of halfleeg ziet?

Hoe kan een andere kijk op stress je helpen?

Door stress te zien als een normale reactie van je lichaam in plaats van alleen als iets negatiefs, krijg je meer grip op je stresssysteem en energie. Dit helpt om je stresssysteem in balans te krijgen en te houden, zodat je energie overhoudt om goed te blijven presteren.

Dit helpt op verschillende manieren

Inzicht in je energievreters

Het zijn niet alleen de saaie, vervelende (werk)taken of de zoveelste vergadering die energie kosten; ook de leuke dingen zoals uitstapjes, sporten, het scrollen op je telefoon en kijken naar TV kunnen net even te veel zijn na een drukke werkdag. Er zijn dus meer energievreters en dus mogelijkheden om verandering in aan te brengen. Door dit te herkennen, kun je je energie beter managen.

Meer begrip voor je eigen reacties

Als je begrijpt dat stress een normale lichamelijke reactie is en je weet wat er in je lichaam en hersenen gebeurt bij langdurige stress, kun je milder naar jezelf kijken. Dat zorgt alleen al voor een afname van stress. Een korter lontje komt bijvoorbeeld doordat je amygdala gevoeliger is geworden – dit is normaal bij langdurige stress.

Meer regie over je energieniveau

Als je alleen kijkt naar taken en situaties die je een negatief stressgevoel geven, lijkt de oplossing voor je stress vaak buiten jezelf te liggen. Hierdoor kun je gaan denken dat externe factoren de schuld zijn van je stress en dat je zelf weinig invloed hebt: “Het is nu eenmaal druk op het werk, dat is altijd zo in deze periode” of “Er zijn veel zieke collega’s; dat wordt vast snel beter.”

Maar als je stress breder bekijkt, kun je zien dat ook je eigen reacties en manieren van omgaan met stress een groot verschil kunnen maken. Je hebt immers meer invloed op je eigen gedrag dan op dat van anderen. Door aandacht te besteden aan je gedachten, emoties en gedrag kun je leren stress te verminderen en meer energie te ervaren. Dit geeft je niet alleen meer grip op je energieniveau, maar maakt je ook minder afhankelijk van wat er om je heen gebeurt. Zo krijg je meer regie over je eigen welzijn en ben je beter in staat om je energie te behouden, ongeacht de omstandigheden.

Samengevat

Stress is een normale en nuttige reactie van je lichaam. Door stress op deze manier te bekijken, krijg je meer grip op je stress en energieniveau. Wanneer je begrijpt wat je stresssysteem activeert en energie kost, en hoe dit proces in je lichaam en hersenen werkt, kun je bewuster keuzes maken. Dit inzicht helpt je om je energiebalans te verbeteren en sterker in je dagelijks leven te staan.